بررسی برخی صفات مورفوفنولوژیک مرتبط با عملکرد و زودرسی در ارقام اصلاح شده کینوا (Chenopodium quinoa)

سابقه و هدف: کینوا (Chenopodium quinoa, Willd) از خانواده‌ی تاج‌خروسیان، گیاهی با قدمتی بیش از 5000 سال، بومی منطقه آند در بولیوی، شیلی و پرو و دارای دانه‌های گرد و ریز است. کینوا در ترکیبات مختلف غذایی بعنوان غذا استفاده می‌شود، همچنین نحوه طبخ دانه‌های آن بصورت پلو مشابه برنج بوده و در کشورهای آمریکای جنوبی بنام برنج اینکا معروف است. ارزش غذایی بسیار بالای دانه یا بذر کینوا موجب مقایسه آن توسط سازمان خواروبار جهانی با شیر خشک گردیده است. باتوجه به کارایی‌ها و قابلیت تحمل کینوا به شوری و خشکی، مهمترین عاملی که کینوا را مناسب برای کشت در مناطق خشک و بیابانی مستعد کشت، می‌نماید، زودرسی آن است، چراکه در انتهای دوره رشد، خشکی یک مشکل مهم برای کینوا محسوب می‌شود، زودرسی یک استراتژی مهم برای کاهش اثرات آن است.مواد و روش‌ها: جهت شناسایی ژنوتیپ‌هایی با عملکرد بالا و زودرس از بین ژنوتیپ‌های موجود، 5 ژنوتیپ گیاه جدید کینوا شامل ژنوتیپ‌های Ames13737، Ames13724، PI634919، PI510550 و PI665272 که از طریق مرکز ملی تحقیقات شوری یزد تهیه شده بودند، در سال 1392 در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در قالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تکرار کشت و صفات مختلف مورفوفنولوژیک مرتبط با عملکرد (وزن هزاردانه، ارتفاع گیاه، طول ساقه، تعداد خوشه در گل‌آذین اصلی، قطر ساقه) و زودرسی (روز تا جوانه‌زنی، روز تا چهار برگی، روز تا تشکیل گل‌آذین، روز تا مرحله رنگی شدن گل-آذین، روز تا گرده افشانی، زمان شیری شدن بذر، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک) مورد بررسی قرار گرفت.یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد ژنوتیپ‌ها برای 6 صفت از 12 صفت اندازه‌گیری شده دارای تفاوت معنی‌داری بود. براساس ضرایب همبستگی، بیشترین سطح همبستگی مثبت معنی‌دار بین روز تا ظهور و روز تا رنگی‌شدن گل‌آذین می‌باشد. نتایج ماتریس فاصله اقلیدسی نشان داد ژنوتیپ‌ QA1 با QP1 و نیز QA1، QA2 و QP1 با یکدیگر کمترین و ژنوتیپ QA1 با QP3 بیشترین فاصله ژنتیکی را داشت. نتایج تجزیه به مولفه‌های اصلی، 3 مؤلفه را مشخص نمود که در مجموع 6/96 درصد از تنوع موجود در بین داده‌ها را توجیه نمود. مؤلفه اول (عملکرد) 5/45 درصد، مؤلفه دوم (جوانه‌زنی)، 4/40 درصد و مؤلفه سوم (ارتفاع)، 7/10 درصد از کل واریانس داده‌ها را توجیه نمود.نتیجه‌گیری: براساس نتایج تجزیه خوشه‌ای، دو صفت وزن هزاردانه و روز تا شیری شدن به عنوان مهم‌ترین صفات موثر بر انتخاب ژنوتیپ‌های کینوا جهت اصلاح ژنوتیپ‌های زودرس و با عملکرد بیشتر، شناسایی شدند. براساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی نیز مشخص گردید که ژنوتیپ‌های QA1، QA2 و QP1 به عنوان سه ژنوتیپ مناسب در برنامه‌های اصلاح بذر و ژنوتیپ QP2 که صفات رویشی در آن حایز اهمیت بود، می‌تواند به عنوان ژنوتیپ مناسب جهت برنامه‌های علوفه‌ای در نظر گرفته شود.